Polarisering is niet alleen vermoeiend
“Kan het ook bij ons?”, vroegen velen zich af na de bestorming van het Capitool. Ja, dat kan. Misschien niet gehuld in berenvellen, maar het kan. En dat is niet alleen de schuld van populisten en sociale media, zoals sommige politici graag suggereren.
Eerst een paar feiten. Sinds de zwarte zondag van 1991 - dat is dértig jaar geleden – is de traditionele politiek een deel van de bevolking kwijtgeraakt. Bij de jongste verkiezingen haalden het Vlaams Belang en de PVDA samen meer dan 23 procent van de stemmen (Vlaams parlement). Het aantal niet uitgebrachte, blanco of ongeldige stemmen bedroeg 12 procent van het aantal stemgerechtigden. Samen zijn dat dik anderhalf miljoen mensen op 4,8 miljoen potentiële Vlaamse kiezers. Alleen Bart De Wever, op het hoogtepunt van zijn populariteit, kon ooit een deel van de misnoegden terughalen. Niet dat hij daar veel bijval voor kreeg. Zeker niet over de taalgrens. Daar heet de lokale variant van populisme PTB en vind je extreemlinks gedachtengoed ook in de programma’s van PS en Ecolo.
Allemaal de schuld van Facebook en Twitter? Vergeet dat maar. De polarisering bestaat al veel langer en zit veel dieper. Het politiek bedrijf is niet alleen in de VS heel ruw geworden. Ook in Europa zijn het de ‘goeien’ tegen de ‘slechten’. De ‘moreel superieuren’ tegen de ‘achterblijvers’. De ‘haves’ tegen de ‘have nots’. Gele hesjes, Brexit, het succes van extreme partijen, het onbegrip tussen de oude en de nieuwe lidstaten binnen Europa,… Allemaal zijn het symptomen van een diepe verdeeldheid. In eigen land komt de Belgische constructiefout daar nog eens bovenop. Na moeizame formaties krijgen we telkens een centrumlinkse regering waar de meeste Vlamingen niet voor gestemd hebben of een centrumrechtse waar de meeste Walen niet voor gestemd hebben.
Besef ook dat er gouden tijden aankomen voor populisten. In heel Europa klinkt oorverdovende kritiek op de aanpak van de coronacrisis. Wees maar zeker dat daar iets van blijft hangen. Straks komt de rekening van de crisis daar bovenop. Wat doe je met de laaggeschoolden die hun baan dreigen te verliezen? De middenklasse, die de belastingdruk nog maar eens zal zien stijgen? De kleine spaarder, die veel banger moet zijn voor inflatie dan de grote vermogens? Straks gaat het klimaat ook geld beginnen kosten. En de migratieproblematiek is naar de achtergrond geduwd maar niet verdwenen. Voor populisten die graag op primaire gevoelens inspelen, is dat een speeltuin. En inderdaad, de sociale media zetten daar een vliegwiel op. Mensen krijgen vaak ‘meer van hetzelfde’ en dat verengt het blikveld. Maar sociale media verruimen ook. #metoo zonder sociale media? Ik dacht het niet… Black Lives Matter zonder sociale media? Ik dacht het niet… Algoritmes aanpakken, is een zwaktebod. De afhakers haal je er niet mee terug.
Toch is er een remedie. De wereld na corona snakt naar een nieuw verhaal dat mensen enthousiast kan maken. Vreemd genoeg zou dat wel eens kunnen schuilen in de nieuwe manier van leven, werken en consumeren, die in 2020 iets tastbaarder is geworden. Wat meer op mensenmaat. Wat minder verstikkend, vervuilend en meedogenloos. Veel zal van de toon afhangen. Als we weer gaan polariseren en elkaar bang maken, is het een maat voor niets. Maak van vleeseters dus geen klimaatterroristen. Leer hen koken met groenten. Maak van dieselrijders geen luchtvervuilers. Zorg ervoor dat ze een schonere auto kunnen ambiëren. Maak samenlevingsproblemen bespreekbaar. Investeer in de groeisectoren van déze eeuw, vertel waarom je dat doet en zorg ervoor dat mensen daarin kunnen meegaan. Misschien is daar een nieuw soort leiderschap voor nodig. Jonger, frisser en empathischer maar vooral optimistisch en ambitieus. Er beweegt echt wel iets in onze maatschappij. Bij veel jongeren, in veel bedrijven en zelfs bij sommige drukkingsgroepen verandert de toon. We hebben de keuze: verzoenen of de loopgraven in.
