Geen enkel milieudossier zou tot een lockdown mogen leiden

Deze tekst schreef ik voor de ‘ontdekking’ van PFOS in Zwijndrecht. Toen leek het nog alsof stikstof het grootste argument was om een milieuvergunning te weigeren… Ondertussen weten we beter. Maar het stuk wordt er niet minder relevant door…

“We zijn amper begonnen aan het klimaat en daar is al een nieuw milieuprobleem: stikstof. U kan er maar beter aan wennen. (Internationale) normen worden strenger. Vlaanderen, waar elke morzel grond intensief gebruikt wordt, heeft het daar moeilijk mee. Bovendien weten we steeds meer over schadelijke stoffen. Sterker nog: we vinden er zelfs nieuwe. Denk bijvoorbeeld aan PFAS, oftewel poly- en perfluoralkylstoffen. Dat zijn door de mens gemaakte chemische stoffen waarvan we vandaag vaak nog niet (willen) weten hoe schadelijk ze zijn. Er zijn er ettelijke duizenden van en ze worden in de meest courante producten gebruikt. Zo komen ze in het oppervlaktewater, het slib en de bodem terecht. Over enkele jaren zullen we allicht massaal op jacht gaan naar PFAS. Voor elke activiteit zullen extra grondstalen nodig zijn. We zullen vaker saneren, vaker vergunningen geweigerd zien, torenhoge kosten betalen.

Milieuproblemen kan je een tijdje ontkennen, maar het wordt steeds moeilijker eraan te ontkomen. In het verleden waren we vaak niet de snelste om internationale regels te ratificeren of toe te passen. De druk neemt snel toe. Soms vanuit Europa, steeds vaker ook vanuit belangengroepen. Zij trekken desnoods naar de rechter om vergunningen aan te vechten of maatregelen te eisen. Natuurpunt zou het overwegen voor stikstof. Klimaatactivisten doen het al. Het wordt de nieuwe realiteit. Meestal zie je die milieuproblemen van ver aankomen. Twee jaar geleden kwamen in Nederland de boeren op straat, lagen bouwprojecten stil en kwam er een snelheidslimiet van 100 per uur om minder stikstof uit te stoten. Allemaal na een arrest van de Nederlandse Raad van State. Wie dacht dat het aan die calvinistische drang tot zelfkastijding lag, weet nu beter. Stikstof stopt niet aan de grens. Als Vlaanderen bij de pakken blijft zitten, wacht ons een ‘stikstof-lockdown’. Of we dat nu graag hebben of niet.

Sowieso leidt dit nieuwe milieuprobleem tot politiek theater. Intensieve veeteelt is de belangrijkste bron van stikstofvervuiling. Als CD&V de landbouw wil beschermen, zal de partij sowieso een prijs betalen. N-VA kan in één moeite haar groene blazoen oppoetsen. Milieuverenigingen zien een gouden kans om de gehate vleesindustrie een zware slag toe te brengen. En Vlaams belang werpt zich in de strijd als de ultieme verdediger van het traditionele Vlaamse platteland. De agro-industrie en een deel van de voedingssector waarschuwen voor de economische gevolgen: duur vlees van eigen bodem en spotgoedkope import. In die context moet straks een trefzeker beleid uitgestippeld worden.

Dat trefzeker beleid zal voor elk milieuprobleem ongeveer op hetzelfde neerkomen. Een kippenstal met een paar honderdduizend dieren, die elke zes tot acht weken geslacht worden, brengt overlast met zich mee. De werkelijke kosten (of noem het schade) moet beter in rekening worden gebracht. Maar minstens even belangrijk is een ernstige visie op de lange termijn. Hoe groot moeten onze stallen eigenlijk worden? Is een kwalitatieve, kleinschalige veeteelt wenselijker of misschien zelfs rendabeler dan zo’n megastal? Wat betekent dat voor de achterliggende voedingsindustrie en de prijzen in de winkel? Willen we de consument meer laten betalen of niet? Een nieuw business model installeer je niet van vandaag op morgen. Maar het alternatief is de ‘aan-uit’-knop van een rechter. Blijkbaar vindt de Raad voor Vergunningsbetwistingen de Vlaamse regels rond stikstofuitstoot bij kwetsbare gebieden te slap. Dat is de ‘uit’-knop. Zonder shift in het beleid zal het in de toekomst weigeringen regenen. Kijk de problemen in de ogen. Als we er op tijd bij zijn, hoeft geen énkel milieudossier tot een lockdown te leiden.