Meer dan ooit staat het begrip ‘economische groei’ onder druk. Groei hakt in op de planeet. Groei is eindig en leidt tot miserie. Dat mantra is eeuwenoud. Het begon bij de Britse demograaf, econoom en predikant “Robert Malthus”. Hij beschreef in 1798 hoe groei telkens leidde tot rampspoed. Mensen kregen meer kinderen als er genoeg te eten was. Daardoor ontstond overbevolking, schaarste, kindersterfte en allerlei andere ellende. Basisprincipe van de Malthusiaanse cyclus is gulzigheid. Als er overschotten zijn, gaan mensen consumeren tot er miserie van komt. Malthus is nooit helemaal verdwenen. De Club Van Rome zegt in ‘De grenzen van de groei’ (1972) dat de mens steeds gulziger wordt. Vandaag zeggen we dat we corona over onszelf hebben afgeroepen. We hebben te veel gereisd, de wildernis ontgonnen, gesold met de natuur. Groei leidt tot ellende. De klimaatopwarming is de volgende calamiteit.

Nu ben ik de laatste om de excessen van ons economisch model te negeren. Sommige zottigheden van voor corona keren best niet meer terug. Vliegtickets voor enkele euro’s, honderden kilometers file per dag, eindeloze stromen wegwerpkleding aan dumpingprijzen , … de lijst is lang. We branden nog altijd waardevolle bossen plat om soja of palmolie te kweken. We krijgen de CO2-uitstoot niet omlaag omdat we steeds meer goedkope energie willen. Zolang we de werkelijke kosten van al die activiteiten niet in rekening brengen, blijven we markten én de natuur ontwrichten. Alleen hoeft dat niet te betekenen dat we niet meer mogen groeien.

Groei verandert. De groei van vandaag heeft nog weinig te maken met de groei van Malthus en zélfs met de groei van de Club van Rome. Groei wordt steeds minder materieel. Waarom stijgen de beurskoersen van technologiebedrijven sneller dan die van traditionele bedrijven? Simpel: ze groeien sneller. Digitale groei verbruikt minder grondstoffen. Neem de smartphone. Daar zitten weliswaar heel wat kostbare grondstoffen in, maar hij vervangt de rekenmachine, de gps, het fototoestel, de videocamera, de cd-speler, de papieren krant, de zaklamp, … Groei én lagere materiële kosten zijn niet noodzakelijk tegenpolen. Dat zeg ik niet, maar professor Andrew McAfee (MIT) in zijn hoogst interessante boek ‘Meer uit minder’ uit 2019. Hij becijferde dat de VS sinds de eeuwwisseling van bijna alle basisgrondstoffen minder consumeert. In absolute cijfers, ondanks twee decennia van bijna onafgebroken groei. Onlangs schreef Trends over Oosterweel. Transporteconomen zeiden dat veel zwaar vervoer de komende decennia zal sneuvelen. Lichte materialen en kleine vrachten nemen over. Denk aan 3D-printing, zoommeetings in plaats van zakenreizen, fijnmazige recyclage. Het is bezig.

Malthus regeert nog steeds in grote delen van de wereld, maar steeds minder in mature, moderne en straks circulaire economieën. Daar neemt kennis over en wordt groei immaterieel. De excessen van ons economisch model moeten eruit, maar niet de vooruitgang. Stilstand bedreigt de planeet meer dan economische groei. Daarom vieren we straks onze Trends Gazellen!

“We bouwen nog altijd als honderd jaar geleden”, schreef Trends onlangs. Wel, dat gaat veranderen. De bouwsector wandelt de 21^ste eeuw binnen. Dat is uitstekend nieuws voor de economie, de arbeidsmarkt, het klimaat, de afvalverwerking én voor de bouwlustigen van morgen.

Een ongekende innovatiegolf komt op ons af. Bouwen wordt vaker een industrieel, hoogtechnologisch en efficiënt proces. Meer dan ooit zal het in een fabriekshal gebeuren. Dat leidt tot minder verspilling van kostbare arbeidstijd. Minder weerverlet, minder Westvlaamse camionnetjes die naar Limburg rijden en Limburgse die naar West-Vlaanderen rijden. Ze zullen gewoon naar het industrieterrein rijden. Dat leidt ook tot minder verspilling van energie, water en materialen.

Vandaag is bouwen een CO2- en grondstoffen vretende activiteit. Neem alleen al de cementproductie. Dat is een van de belangrijkste bronnen van CO2 ter wereld. Bouwen kan met veel minder cement én de productie zelf kan veel milieuvriendelijker. Dat is makkelijke winst voor het klimaat. Er komen nieuwe technieken, duurzame materialen en nog meer energie-efficiëntie aan. Zonnepanelen zullen performanter worden en thuisbatterijen goedkoper. Slimme systemen, lokale energienetwerken en auto’s die als batterij functioneren, zijn maar enkele jaren van ons verwijderd. Het bouwproces zélf zal ook duurzamer worden. Het neusje van de zalm is circulair bouwen. De gebouwen van de toekomst worden getekend met hun afbraak voor ogen. Ze zullen ontmanteld kunnen worden en elders hergebruikt. Ook tijdens hun levenscyclus zullen ze circulair zijn. Meer dan ooit zullen verschillende functies in één gebouw samenkomen. Zo kunnen de  energie-overschotten van de ene ‘bewoner’ rechtstreeks naar de andere gaan. Gebouwen worden ketens, waarin vrijwel niks verloren gaat.

Vergeet dus het verhaal dat de bouwsector tot meer vervuilende economische groei leidt. Groei ja, vervuiling absoluut niet. De bouwsector kan ons land in ijltempo helpen vergroenen. Het nieuwe bouwen stimuleren en betaalbaar maken, is een belangrijke opdracht voor onze beleidsmakers. Het kan door blijvende BTW-verlagingen, fiscale voordelen of het stimuleren van groene bouwleningen. Het kan ook door slimme regelgeving op het ritme van de innovatie. Vandaag zijn duurzaamheidsregels vooral gericht op het energieverbruik: meer isolatie, kleinere raampartijen, energievriendelijke toestellen. Moderne huizen zijn weliswaar zuinig en winddicht, maar zitten ook vol petroleumderivaten om te isoleren. Het is tijd om minstens evenveel aandacht te besteden aan het bouwproces en de gebruikte materialen. Duurzame, hernieuwbare producten. Slimme, circulaire ontwerpen. Een arbeidsproces zonder verspilling. Vooral daar zijn nu meer regels en normen voor nodig.

Een innovatieve bouwsector kan tenslotte een aantrekkelijke werkgever zijn. De bouwvakker van de toekomst zal minder vaak in weer en wind zijn rug kapot staan te werken. Hij of zij zal goed opgeleid zijn en een job uitoefenen met inhoud en hoogtechnologische kennis. Meer dan ooit zal er nood zijn aan goed opgeleide jongeren. Hopelijk beseft het onderwijs dat snel.

Deze tekst schreef ik voor de ‘ontdekking’ van PFOS in Zwijndrecht. Toen leek het nog alsof stikstof het grootste argument was om een milieuvergunning te weigeren… Ondertussen weten we beter. Maar het stuk wordt er niet minder relevant door…

“We zijn amper begonnen aan het klimaat en daar is al een nieuw milieuprobleem: stikstof. U kan er maar beter aan wennen. (Internationale) normen worden strenger. Vlaanderen, waar elke morzel grond intensief gebruikt wordt, heeft het daar moeilijk mee. Bovendien weten we steeds meer over schadelijke stoffen. Sterker nog: we vinden er zelfs nieuwe. Denk bijvoorbeeld aan PFAS, oftewel poly- en perfluoralkylstoffen. Dat zijn door de mens gemaakte chemische stoffen waarvan we vandaag vaak nog niet (willen) weten hoe schadelijk ze zijn. Er zijn er ettelijke duizenden van en ze worden in de meest courante producten gebruikt. Zo komen ze in het oppervlaktewater, het slib en de bodem terecht. Over enkele jaren zullen we allicht massaal op jacht gaan naar PFAS. Voor elke activiteit zullen extra grondstalen nodig zijn. We zullen vaker saneren, vaker vergunningen geweigerd zien, torenhoge kosten betalen.

Milieuproblemen kan je een tijdje ontkennen, maar het wordt steeds moeilijker eraan te ontkomen. In het verleden waren we vaak niet de snelste om internationale regels te ratificeren of toe te passen. De druk neemt snel toe. Soms vanuit Europa, steeds vaker ook vanuit belangengroepen. Zij trekken desnoods naar de rechter om vergunningen aan te vechten of maatregelen te eisen. Natuurpunt zou het overwegen voor stikstof. Klimaatactivisten doen het al. Het wordt de nieuwe realiteit. Meestal zie je die milieuproblemen van ver aankomen. Twee jaar geleden kwamen in Nederland de boeren op straat, lagen bouwprojecten stil en kwam er een snelheidslimiet van 100 per uur om minder stikstof uit te stoten. Allemaal na een arrest van de Nederlandse Raad van State. Wie dacht dat het aan die calvinistische drang tot zelfkastijding lag, weet nu beter. Stikstof stopt niet aan de grens. Als Vlaanderen bij de pakken blijft zitten, wacht ons een ‘stikstof-lockdown’. Of we dat nu graag hebben of niet.

Sowieso leidt dit nieuwe milieuprobleem tot politiek theater. Intensieve veeteelt is de belangrijkste bron van stikstofvervuiling. Als CD&V de landbouw wil beschermen, zal de partij sowieso een prijs betalen. N-VA kan in één moeite haar groene blazoen oppoetsen. Milieuverenigingen zien een gouden kans om de gehate vleesindustrie een zware slag toe te brengen. En Vlaams belang werpt zich in de strijd als de ultieme verdediger van het traditionele Vlaamse platteland. De agro-industrie en een deel van de voedingssector waarschuwen voor de economische gevolgen: duur vlees van eigen bodem en spotgoedkope import. In die context moet straks een trefzeker beleid uitgestippeld worden.

Dat trefzeker beleid zal voor elk milieuprobleem ongeveer op hetzelfde neerkomen. Een kippenstal met een paar honderdduizend dieren, die elke zes tot acht weken geslacht worden, brengt overlast met zich mee. De werkelijke kosten (of noem het schade) moet beter in rekening worden gebracht. Maar minstens even belangrijk is een ernstige visie op de lange termijn. Hoe groot moeten onze stallen eigenlijk worden? Is een kwalitatieve, kleinschalige veeteelt wenselijker of misschien zelfs rendabeler dan zo’n megastal? Wat betekent dat voor de achterliggende voedingsindustrie en de prijzen in de winkel? Willen we de consument meer laten betalen of niet? Een nieuw business model installeer je niet van vandaag op morgen. Maar het alternatief is de ‘aan-uit’-knop van een rechter. Blijkbaar vindt de Raad voor Vergunningsbetwistingen de Vlaamse regels rond stikstofuitstoot bij kwetsbare gebieden te slap. Dat is de ‘uit’-knop. Zonder shift in het beleid zal het in de toekomst weigeringen regenen. Kijk de problemen in de ogen. Als we er op tijd bij zijn, hoeft geen énkel milieudossier tot een lockdown te leiden.